Είναι γνωστό σήμερα ότι η ανισότητα στα εισοδήματα και τον πλούτο, στις περισσότερες πλούσιες χώρες και ιδίως στις Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν εκτοξευθεί στα ύψη τις τελευταίες δεκαετίες και, κατά τραγικό τρόπο, επιδεινώθηκαν ακόμη περισσότερο μετά τη Μεγάλη Ύφεση.
Αλλά τι γίνεται με τον υπόλοιπο κόσμο; Μειώνεται το χάσμα μεταξύ των χωρών, καθώς ανερχόμενες οικονομικές δυνάμεις όπως η Κίνα και η Ινδία έχουν βγάλει εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους από την φτώχεια;
Και στις φτωχές και μεσαίου εισοδήματος χώρες, η ανισότητα επιδεινώνεται ή βελτιώνεται; Οδεύουμε προς ένα πιο δίκαιο κόσμο, ή έναν πιο άδικο;
Πρόκειται για σύνθετα ερωτήματα και μία νέα έρευνα από ένα οικονομολόγο της Παγκόσμιας Τράπεζας που ονομάζεται Μπράνκο Μιλάνοβιτς, μαζί με άλλους ερευνητές, δείχνει το δρόμο για κάποιες απαντήσεις.
Ξεκινώντας από τον 18ο αιώνα, η βιομηχανική επανάσταση παρήγαγε τεράστια κέρδη για την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Φυσικά, η ανισότητα στις χώρες αυτές ήταν φρικτή – σκεφτείτε .....
...τις κλωστοϋφαντουργικές μονάδες της Λίβερπουλ και του Μάντσεστερ στην Αγγλία του 1820 και τη διαμονή στο Lower East Side του Μανχάταν και το South Side του Σικάγο στη δεκαετία του 1890 – αλλά το χάσμα μεταξύ των πλούσιων και των υπόλοιπων, ως παγκόσμιο φαινόμενο, διευρύνθηκε ακόμη περισσότερο, κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ως σήμερα, η ανισότητα μεταξύ των χωρών είναι πολύ μεγαλύτερη από την ανισότητα στο εσωτερικό των χωρών.
Ξεκινώντας όμως περίπου από την πτώση του κομμουνισμού στα τέλη της δεκαετίας του 1980, η οικονομική παγκοσμιοποίηση επιταχύνθηκε και το χάσμα μεταξύ των εθνών άρχισε να συρρικνώνεται. Η περίοδος 1988 – 2008 «θα μπορούσε να γνωρίσει την πρώτη μείωση της παγκόσμιας ανισότητας μεταξύ των πολιτών του πλανήτη από τη βιομηχανική επανάσταση» έγραψε ο Μιλάνοβιτς, ο οποίος γεννήθηκε στην πρώην Γιουγκοσλαβία και είναι ο συγγραφέας της μελέτης «Οι έχοντες και οι μη έχοντες: μια συνοπτική και ιδιοσυγκρασιακή ιστορία της παγκόσμιας ανισότητας», που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Νοέμβριο. Ενώ το χάσμα μεταξύ ορισμένων περιοχών έχει μειωθεί σημαντικά – δηλαδή, μεταξύ της Ασίας και των προηγμένων οικονομιών της Δύσης – παραμένουν τεράστια κενά.
Ο μέσος όρος στα παγκόσμια εισοδήματα, ανά χώρα, έχει έρθει πιο κοντά κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, κυρίως χάρη στη δύναμη της ανάπτυξης της Κίνας και της Ινδίας. Αλλά η συνολική ισότητα σε ολόκληρη την ανθρωπότητα, ανάμεσα στα άτομα, έχει βελτιωθεί πολύ λίγο. (Ο συντελεστής Gini, μια μέτρηση της ανισότητας, βελτιώθηκε κατά μόλις 1,4 πόντους την περίοδο 2002-2008).
Έτσι, ενώ τα έθνη στην Ασία, τη Μέση Ανατολή και τη Λατινική Αμερική, στο σύνολό της , μπορεί να πλησιάζουν με τη Δύση, οι φτωχοί παντού μένουν πίσω, ακόμη και σε μέρη όπως η Κίνα όπου έχουν επωφεληθεί κάπως από την άνοδο του βιοτικού επιπέδου.
Από το 1988 έως το 2008, βρήκε ο Μιλάνοβιτς, το 1% των πιο πλούσιων ανθρώπων του κόσμου είδαν τα εισοδήματά τους να αυξάνονται κατά 60 τοις εκατό, ενώ το 5% των πιο φτωχών δεν είχε καμία αλλαγή στο εισόδημά του. Και ενώ το μέσο εισόδημα έχει βελτιωθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες, εξακολουθούν να υπάρχουν τεράστιες ανισορροπίες: το 8 τοις εκατό της ανθρωπότητας παίρνει στο σπίτι του το 50 τοις εκατό του παγκόσμιου εισοδήματος. Το ανώτατο 1 τοις εκατό παίρνει μόνο στο σπίτι του το 15 τοις εκατό.
Τα κέρδη εισοδήματος είναι μεγαλύτερα στις παγκόσμιες ελίτ – οικονομικά και εταιρικά στελέχη στις πλούσιες χώρες – και στις μεγάλες «αναδυόμενες μεσαίες τάξεις» της Κίνας, της Ινδίας, της Ινδονησίας και της Βραζιλίας. Ποιος έχασε; Οι Αφρικανοί, ορισμένοι Λατινοαμερικανοί και οι άνθρωποι στην μετα – κομμουνιστική Ανατολική Ευρώπη και την πρώην Σοβιετική Ένωση, απεφάνθη ο Μιλάνοβιτς.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες προσφέρουν ένα ιδιαίτερα ζοφερό παράδειγμα για τον κόσμο. Και επειδή, με τόσους πολλούς τρόπους, η Αμερική συχνά «οδηγεί τον κόσμο», αν οι άλλοι ακολουθήσουν το παράδειγμα της Αμερικής το μέλλον δεν προμηνύεται καλό. Από τη μία πλευρά, η διεύρυνση του εισοδήματος και η ανισότητα του πλούτου στην Αμερική είναι μέρος μιας τάσης που παρατηρείται σε όλο τον δυτικό κόσμο. Μια μελέτη του 2011, από τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, διαπίστωσε ότι η εισοδηματική ανισότητα άρχισε να αυξάνεται στα τέλη της δεκαετίας του ’70 και στις αρχές της δεκαετίας του ’80 στην Αμερική και τη Βρετανία (και στο Ισραήλ).
Η τάση αυτή άρχισε να διαδίδεται περισσότερο στα τέλη της δεκαετίας του ’80. Μέσα στην τελευταία δεκαετία, η εισοδηματική ανισότητα αυξήθηκε ακόμη και σε παραδοσιακά ισότιμες χώρες όπως η Γερμανία, η Σουηδία και η Δανία. Με λίγες εξαιρέσεις – Γαλλία, Ιαπωνία, Ισπανία – το 10% όσων κερδίζουν τα περισσότερα στις πιο πολλές προηγμένες οικονομίες αυξήθηκε, ενώ το 10% όσων κερδίζουν τα λιγότερα έμεινε ακόμα πιο πίσω.
Αλλά η τάση δεν ήταν καθολική ή αναπόφευκτη. Μέσα σε αυτά τα ίδια χρόνια, χώρες όπως η Χιλή, το Μεξικό, η Ελλάδα, η Τουρκία και η Ουγγαρία κατάφεραν να μειώσουν (σε ορισμένες περιπτώσεις πολύ) την εισοδηματική ανισότητα, γεγονός που υποδηλώνει ότι η ανισότητα είναι ένα προϊόν πολιτικής και όχι απλώς μακροοικονομικών δυνάμεων.
Δεν είναι αλήθεια ότι η ανισότητα είναι ένα αναπόφευκτο παραπροϊόν της παγκοσμιοποίησης, της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων, των κεφαλαίων, των αγαθών και των υπηρεσιών και της τεχνολογικής αλλαγής που ευνοεί την καλύτερη ειδίκευση και τους καλύτερα μορφωμένους εργαζόμενους.
Από τις προηγμένες οικονομίες, η Αμερική έχει μερικές από τις χειρότερες ανισότητες εισοδημάτων και ευκαιριών, με καταστροφικές μακροοικονομικές επιπτώσεις. Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν των Ηνωμένων Πολιτειών έχει τετραπλασιαστεί τα τελευταία 40 χρόνια και σχεδόν διπλασιαστεί τα τελευταία 25 , αλλά όπως είναι πλέον γνωστό τα οφέλη έχουν φτάσει στην κορυφή – και συνεχίζουν να πηγαίνουν ολοένα και περισσότερο.
Πέρυσι, το 1 τοις εκατό των αμερικανικών νοικοκυριών είχε εισόδημα το 22 τοις εκατό του εθνικού εισοδήματος. Το κορυφαίο 0,1 τοις εκατό, πήρε το 11 τοις εκατό. Το 95% του συνόλου των κερδών εισοδήματος από το 2009 έχουν περάσει στο κορυφαίο 1 τοις εκατό. Πρόσφατα στοιχεία της απογραφής δείχνουν ότι το μέσο εισόδημα στην Αμερική δεν έχει αλλάξει σχεδόν επί μια 25ετία.
Ο τυπικός Αμερικάνος κερδίζει λιγότερα από ό,τι πριν από 45 χρόνια (μετά την προσαρμογή στον πληθωρισμό). Άνδρες που αποφοίτησαν από το λύκειο, αλλά δεν έχουν τετραετή πτυχία κολλεγίων κερδίζουν σχεδόν 40 τοις εκατό λιγότερα από ό,τι πριν από τέσσερις δεκαετίες.
Η αμερικανική ανισότητα άρχισε να ανακάμπτει πριν από 30 χρόνια, μαζί με τις σημαντικές μειώσεις των φόρων για τους πλούσιους και τη χαλάρωση των κανονισμών στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Έχει επιδεινωθεί, καθώς έχουμε υπο- επενδύσει στα συστήματα των υποδομών, της εκπαίδευσης και της υγείας μας και στα δίκτυα κοινωνικής ασφάλειας. Η αυξανόμενη ανισότητα ενισχύεται με τη διάβρωση του πολιτικού μας συστήματος και της δημοκρατικής διακυβέρνησής μας.
Και η Ευρώπη φαίνεται να ανυπομονεί να ακολουθήσει το κακό παράδειγμα της Αμερικής. Η αγκαλιά της λιτότητας, από τη Βρετανία ως τη Γερμανία, οδηγεί σε υψηλά ποσοστά ανεργίας, μείωση των μισθών και αύξηση της ανισότητας. Αξιωματούχοι όπως η Άνγκελα Μέρκελ, που πρόσφατα επανεξελέγη καγκελάριος της Γερμανίας και ο Μάριο Ντράγκι, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, υποστηρίζουν ότι τα προβλήματα της Ευρώπης είναι αποτέλεσμα των διογκωμένων δαπανών για την κοινωνική πρόνοια. Αλλά αυτός ο τρόπος σκέψης έχει οδηγήσει την Ευρώπη σε ύφεση (ακόμα και κατάθλιψη).
Το ότι τα πράγματα μπορεί να έχουν φθάσει στο απόγειό τους – ότι η ύφεση μπορεί να έχει τελειώσει «επίσημα»- είναι μικρή παρηγοριά για τα 27 εκατ. ευρώ άνεργους στην ΕΕ. Και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, οι φανατικοί της λιτότητας λένε «προχωρήστε», αυτό είναι το πικρό χάπι που πρέπει να καταπιούμε για την επίτευξη της ευημερίας. Αλλά ευημερία για ποιον;
Η υπερβολική χρηματιστικοποίηση – που εξηγεί την αμφίβολη κατάσταση της Βρετανίας ως τη δεύτερη πιο άνιση χώρα μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες, ανάμεσα στις πιο προηγμένες οικονομίες του κόσμου- βοηθά επίσης στο να εξηγήσει τη ραγδαία αύξηση της ανισότητας.
Σε πολλές χώρες, η ασθενής εταιρική διακυβέρνηση και η διαβρωμένη κοινωνική συνοχή έχουν οδηγήσει σε αύξηση των διαφορών μεταξύ του μισθού των επικεφαλής στελεχών και των απλών εργαζομένων – δεν πλησιάζει ακόμα το 500 – προς- 1 επίπεδο για τις μεγαλύτερες εταιρείες της Αμερικής (όπως εκτιμάται από τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας), αλλά εξακολουθεί να είναι μεγαλύτερη από τα προ- ύφεσης επίπεδα. (Η Ιαπωνία, η οποία έχει περιορίσει τις αμοιβές των διευθυντικών στελεχών, είναι μια αξιοσημείωτη εξαίρεση).
Οι αμερικανικές καινοτομίες κερδοσκοπίας – που κάνουν πλούσιο κάποιον όχι κάνοντας το μέγεθος της οικονομικής πίτας μεγαλύτερο, αλλά από την εκμετάλλευση του συστήματος ώστε να καταλάβει ένα μεγαλύτερο κομμάτι – έχουν γίνει παγκόσμιες.
Η ασύμμετρη παγκοσμιοποίηση έχει επίσης ασκήσει πιέσεις σε όλο τον κόσμο. Το κινητό κεφάλαιο απαίτησε οι εργαζόμενοι να κάνουν παραχωρήσεις στους μισθούς και οι κυβερνήσεις να κάνουν φορολογικές ελαφρύνσεις. Το αποτέλεσμα είναι μια κούρσα προς τα κάτω. Οι μισθοί και οι συνθήκες εργασίας απειλούνται.
Οι πρωτοπόρες εταιρείες όπως η Apple, το έργο των οποίων βασίζεται σε τεράστιες προόδους στην επιστήμη και την τεχνολογία, και πολλές από τις οποίες χρηματοδοτούνται από την κυβέρνηση, έχουν επίσης δείξει μεγάλη επιδεξιότητα στην αποφυγή καταβολής φόρων. Είναι πρόθυμες να λάβουν, αλλά όχι να δώσουν.
Η ανισότητα και η φτώχεια των παιδιών είναι μια ειδική ηθική ντροπή. Αψηφούν τις δεξιές προτάσεις ότι η φτώχεια είναι αποτέλεσμα τεμπελιάς και κακών επιλογών. Τα παιδιά δεν μπορούν να επιλέξουν τους γονείς τους. Στην Αμερική, σχεδόν ένα στα τέσσερα παιδιά ζει σε συνθήκες φτώχειας. Στην Ισπανία και την Ελλάδα, περίπου ένα στα έξι. Στην Αυστραλία, τη Βρετανία και τον Καναδά, περισσότερα από ένα στα 10.
Τίποτα από αυτά δεν είναι αναπόφευκτο. Ορισμένες χώρες έχουν κάνει την επιλογή να δημιουργήσουν πιο δίκαιες οικονομίες: στη Νότια Κορέα, όπου μισό αιώνα πριν μόνο ένας στους 10 είχε πτυχίο κολεγίου, σήμερα υπάρχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά αποφοίτων πανεπιστημίου του κόσμου.
Για τους λόγους αυτούς, βλέπω να εισερχόμαστε σε έναν κόσμο διαιρεμένο, όχι μόνο μεταξύ των εχόντων και των μη εχόντων, αλλά και μεταξύ των χωρών που δεν κάνουν τίποτα γι’ αυτό και αυτών που κάνουν.
Για τους λόγους αυτούς, βλέπω να εισερχόμαστε σε έναν κόσμο διαιρεμένο, όχι μόνο μεταξύ των εχόντων και των μη εχόντων, αλλά και μεταξύ των χωρών που δεν κάνουν τίποτα γι’ αυτό και αυτών που κάνουν.
Ορισμένες χώρες θα καταφέρουν να δημιουργήσουν ευημερία για όλους – το μόνο είδος της ευημερίας που πιστεύω ότι είναι πραγματικά βιώσιμο. Άλλες θα αφήσουν την ανισότητα να τρέχει. Σε αυτές τις διαιρεμένες κοινωνίες, οι πλούσιοι θα κουρνιάσουν σε κλειστές κοινότητες, σχεδόν εντελώς ξεχωριστά από τους φτωχούς, των οποίων η ζωή θα είναι σχεδόν ανεξιχνίαστη για αυτούς και το αντίστροφο.
Έχω επισκεφθεί κοινωνίες που φαίνεται να έχουν επιλέξει αυτό το μονοπάτι. Δεν είναι τα μέρη στα οποία οι περισσότεροι από εμάς θα ήθελαν να ζήσουν, είτε εγκλωβισμένοι σε απομονωμένες περιοχές, είτε στις απελπιστικές παραγκουπόλεις τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου