“Το κλέφτης ήτον καύχημα· έλεγε: είμαι κλέφτης, και η ευχή των πατέρων ενός παιδιού ήτον να γίνη κλέφτης· ―Το κλέφτης εβγήκε από την εξουσία.― Εις του Πατρός μου τον καιρό, ήτον ιερό πράγμα να πειράξουν Έλληνα. Και όταν οι κλέπται ήρχοντο εις συμπλοκή με τους Τούρκους όλοι οι γεωργοί άφιναν το ζευγάρι, και επάγαιναν να βοηθήσουν τους κλέπτας”
Θ. Κολοκοτρώνης: Διήγησις συμβάντων της ελληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1836. Τύποις Χ. Νικολαΐδου Φιλαδελφέως, 1846. 41.
"Άμα ζήσω, θα τους γαμήσω, άμα πεθάνω θα μου κλάσουν τον μπούτζον" Η φράση αποδίδεται στον αθυρόστομο Γεώργιο Καραισκάκη.
Στα τέλη του 18ου αιώνα, παραμονές της ελληνικής επανάστασης, δρούσαν στον ελλαδικό και τον ευρύτερο βαλκανικό χώρο πλήθος ενόπλων ομάδων, οι οποίες αποτελούνταν συνήθως από χριστιανούς αλλά καιμουσουλμάνους σε κάποιες περιπτώσεις, οι οποίες αμφισβητούσαν εμπράκτως την οθωμανική κυριαρχία σε ορισμένες περιοχές της αυτοκρατορίας.
Η εθνοτική ή άλλη σύνθεση αυτών των ομάδων είναι ένα ζήτημα περίπλοκο, απλώς αναφέρουμε εδώ ότι στην περίπτωση του ελλαδικού χώρου οι αρβανίτες και οι Αλβανοί συγκροτούν κι αυτοί αμιγή ή μεικτά μισθοφορικά σώματα, καθώς και κλέφτικες ομάδες. Οι ένοπλοι αυτοί καταγράφονται στην εθνική ιστοριογραφία και τις πηγές ως δίδυμο: κλέφτες και αρματολοί. Ως κλέφτες εννοούνται τα μέλη ένοπλων ομάδων με στοιχειώδη οργάνωση και ιεραρχία, τα οποία επιδίδονται σε διάφορες “παράνομες” δραστηριότητες όπως ληστείες, απαγωγές, “προστασία” ολόκληρων περιοχών, επιθέσεις σε ταξιδιώτες, επιδρομές κ.λ.π. Οι επιθέσεις τους στρέφονται κυρίως εναντίον πλούσιων Οθωμανών αλλά και Ελλήνων.
Χάρτης με σημαντικά αρματολίκια του ελληνικού χώρου κατά τον 18ο αιώνα. Mercator G., Atlas sive cosmographicae meditationes...,1590- 1641. Αθήνα, Συλλογή Δ. Γ. Καραμανώλη. The cartography of the Greek Area in the 16th, 17th and 18th centuries, Athens 1992. Επεξεργασία IME.
Η σχέση τους με τους ντόπιους πληθυσμούς εξαρτάται κάθε φορά από τα τοπικά δίκτυα εξουσίας, τα συγγενικά δίκτυα, τις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε περιοχής και τις εκάστοτε περιστάσεις.
Οι χριστιανικοί πληθυσμοί αντιμετώπιζαν τους κλέφτες μάλλον με συναισθήματα φόβου και θαυμασμού. Υπάρχουν πολλά στοιχεία τα οποία δείχνουν την ανοιχτή στήριξη ή “ευμενή ουδετερότητα” των τοπικών κοινωνιών στους κλέφτες (τροφή, καταφύγιο, πληροφορίες κ.λ.π.) και άλλες που μαρτυρούν απηνείς διώξεις κατά περιόδους, όπως στην περίπτωση του κατατρεγμού των κλεφτώνστην Πελοπόννησο στα 1805.Στην εν λόγω περίπτωση, όλα τα κέντρα εξουσίας, ντόπιοι οθωμανοί αξιωματούχοι, θρησκευτική εξουσία, αρχιερείς, πρόκριτοι κ.λ.π στράφηκαν ανοιχτά εναντίον των ομάδων αυτών, οι κλέφτες μάλιστα αφορίστηκαν.
Σε άλλες περιπτώσεις πάντως τα μοναστήρια πρόσφεραν για διάφορους λόγους καταφύγιο στους κλέφτες, πιθανόν και με την απειλή της “εκδίκησης” και του “καψίματος”, μιλάμε άλλωστε για ομάδες που μιλούσαν κυρίως τη γλώσσα της ισχύος, η “φωτιά και το τσεκούρι” εφαρμόζονταν ακόμα και εναντίον ομόθρησκων πληθυσμών, όπως έδειξε η πρακτική του κλέφτη Κολοκοτρώνη, όπως και του Ιμπραήμ, μετά την αποβίβασή του στο Μοριά. Συχνά ζητήματα τιμής, έριδες, φόνοι, ατιμώσεις και αντεκδικήσεις οδηγούσαν πολλούς, νέους άντρες συνήθως, να καταφύγουν στα δυσπρόσιτα βουνά της περιοχής τους.
Με την έννοια που αναφέραμε προηγουμένως, η δράση των κλεφτών ήταν αντιστασιακή δράση, τελικά, και η έμπρακτη απόδειξη ότι και στο στρατιωτικό πεδίο το οθωμανικό καθεστώς δεν ήταν άτρωτο. Η κατάσταση αυτή, ανάγκαζε την οθωμανική εξουσία, συνήθως σε συνεργασία με ντόπιους προεστούς και κοτζαμπάσηδες, να οργανώσουν ανάλογα στρατιωτικά σώματα για την αντιμετώπιση των κλεφτών και την αποκατάσταση της τάξης στην οθωμανική επικράτεια.
Τα σώματα αυτά συγκροτούνταν από τους λεγόμενους αρματολούς, ήταν ένοπλα, και μισθοδοτούνταν από την οθωμανική εξουσία, ενώ απολάμβαναν μια σειρά οικονομικών και άλλων προνομίων στην περιοχή δικαιοδοσίας τους, το αρματολίκι.
Οι ρόλοι εναλλάσσονταν συχνά: όταν αυξάνονταν η ισχύς μιας κλέφτικής ομάδας, τόσο ώστε να είναι ασύμφορη ή πολύ δύσκολη η εξόντωσή της, οι κλέφτες προσλαμβάνονταν ως αρματολοί, ενώ αντίστοιχα αρματολικά σώματα που δεν κατάφερναν να επιβάλουν την τάξη έχαναν την προνομιακή θέση τους.
Η διεκδίκηση και τελικά η “κατοχή” και “νομή” ενός αρματολικιού ήταν βασική επιδίωξη όλων των ισχυρών κλεφτών, αφού αποτελούσε πηγή άντλησης πόρων, χρημάτων, κύρους και εξουσίας. Οι αντιθέσεις δεν είναι πάντα ευδιάκριτες και πάντως δεν ερμηνεύονται πλήρως με μηχανιστική αναγωγή σε διάφορα ζεύγη αντιθέτων όπως Έλληνες/Οθωμανοί, χριστιανοί/ μουσουλμάνοι, κατακτητές/κατακτημένοι κλπ.
Αλληλογραφία του Ζαχαριά με κοτσαμπάσηδες.Το χειρόγραφο που αναφέρεται στο Ζαχαριά βρήκε και δημοσίευσε ο Δ. Γρ. Καμπόυρογλους, βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη, φάκελος χειρογράφων αριθμός 2133, αριθμός εγγράφου 5062.
Η γείωση στην κοινωνική πραγματικότητα της εποχής και ή ερμηνεία της για να είναι ιστορικά έγκυρη κάθε φορά χρειάζεται ένα πλήθος ιστορικών στοιχείων και μεθόδων, οι όποιες να ξεκινούν από τη γνώση της κοινωνικής πραγματικότητας της εποχής και φτάνουν μέχρι την εξέταση του φρονήματος συγκεκριμένων ομάδων και προσώπων, τα κίνητρα των πράξεών τους, τον τρόπο που αντιλαμβάνονταν την πραγματικότητα κ.τ.ο.
Δεν μπορούμε, επί του παρόντος, να αναφερθούμε αναλυτικότερα στο γενικότερο χαρακτήρα των αντιθέσεων στην οθωμανικό κοινωνικό σχηματισμό, όπως αυτός διαμορφώνονταν στη διάρκεια της περιόδου στην οποία αναφερόμαστε.
Ενδεικτικά: οι σποραδικές συμμαχίες των Σουλιωτών με τους μουσουλμάνους Τσάμηδες σε μια προσπάθεια διαφύλαξης της τοπικής εξουσίας τους που απειλείται από τον Αλή Πασά. Αντίστροφα: στα αληπασαλήδικα στρατεύματα που πολεμούν τους Σουλιώτες στο Σούλι, στον Ζάλογγο ή στον Σέλτσο συμμετέχουν και χριστιανοί αρματολοί.
Θα μπορούσαμε να αναφερθούμε ακόμη στην περίπτωση του Νενέκου στην Αχαΐα, ο οποίος είχε συγκροτήσει ένοπλο σώμα 2000 χριστιανών ντόπιων στο πλευρό του Ιμπραήμ ή ακόμα στη συμφωνία του Κολοκοτρώνη με τους αρβανίτες της Τριπολιτσάς για ασφαλή αποχώρηση στην Ήπειρο κλπ.
Έλληνας προεστός τις παραμονές της Eπανάστασης, 1811. Λιθογραφία. Σχέδιο O.M. Stackelberg, χάραξη A. Jesta. Stackelberg O.M. baron de, Costumes et Usages des Peuples de la Grece Moderne..., Rome 1825, εικ.28. Αθήνα, Συλλογή Eυστ.Φινόπουλου.
Τα ποικιλώνυμα συγγενικά δίκτυα, πατέρας, γιος, αδελφοξαδέρφια, πρωτοξαδέρφια κ.λ.π., ενίσχυαν τους δεσμούς των κλεφτών μεταξύ τους και επηρέαζαν τις σχέσεις τους με τις άλλες ομάδες και το ντόπιο πληθυσμό.
Οι καπετάνιοι και οι κλέφτες σπανίως απομακρύνονταν από τις περιοχές τους και τα τοπικά δίκτυα αλληλεγγύης.
Το ίδιο ισχύει για τους γάμους, τα συμπεθεριά κ.λ.π., καθώς επίσης και για τους βλάμηδες, τους αδελφοποιητούς, φαινόμενο αρκετά διαδεδομένο στα βαλκάνια. ακόμα και μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων.
Λαϊκή ξυλογραφία του ιη΄ αι., που παριστάνει τη σύλληψη κατόπιν προδοσίας υου ασθενούντος αρματολού Κατσαντώνη από τους Τούρκους. Η καταδίωξη και εξόντωσή του επιτεύχθηκε λίγους μήνες μετά τον αφορισμό των αρματολών από το Πατριαρχείο. Στο βάθος ο λαϊκός καλλιτέχνης εικονίζει τον καταδότη του ήρωα, μοναχό Καρδερίνη. Πηγή: Διαδικτυακό περιοδικό Ελέυθερη Έρευνα.
Ως αίτια που οδήγησαν στην εξάπλωση της κλεφτουριάς στον ελλαδικό χώρο, λαμβάνοντας υπόψιν όλες τις ιδιαίτερες συνθήκες κατά περιοχή, θα μπορούσαμε να σκιαγραφήσουμε τα παρακάτω:
α)Η καταπίεση και οι κάθε λογής ταπεινώσεις των φτωχών αγροτικών χριστιανικών πληθυσμών από τοπικούς Οθωμανούς αξιωματούχους αλλά και από χριστιανούς προύχοντες, ο φόβος του εξισλαμισμού, τοπικές έριδες, φόνοι κλπ.
β) Η ιδιαίτερη οικονομική κατάσταση πολλών περιοχών, η βαριά φορολογία των χριστιανικών πληθυσμών, η φτώχεια, η πείνα, και τελικά η πρακτική δυνατότητα βιοπορισμού μέσω της ένταξης σε ένοπλες ομάδες.
γ) Η ιστορικότητα, ως «έθος», και η έκταση του κοινωνικού φαινομένου της ληστείας στον ιστορικό χώρο των Βαλκανίων. Η «κλεψιά» είναι διαδεδομένη πρακτική σε ευρύτερες ομάδες του πληθυσμού, το πέρασμα σε οργανωμένη ομάδα, μάλλον δίνει τιμή και κύρος στους χριστιανούς κλέφτες, παρά τους στιγματίζει ως «κλέφτες», με την τρέχουσα σημασία της λέξης.
δ)Η δράση των κλέφτικων ομάδων συνδέεται ακόμη με την προϊούσα παρακμή της οθωμανικής αυτοκρατορίας και την αναβάθμιση πολλών τοπικών κέντρων εξουσίας, συχνά σε αντίθεση ή δυναμική ισορροπία με το Οθωμανικό κέντρο, χαρακτηριστική η περίπτωση του Αλή πασά λ.χ., η οποία συνδέεται άμεσα με την υπόθεση της ελληνικής επανάστασης.
ε) Το φυσικό ανάγλυφο και η φύση των τεχνικών μέσων της εποχής, εδώ θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε πολλά: τον στρατιωτικό εξοπλισμό και τη στρατιωτική οργάνωση, μέχρι τον τρόπο των χερσαίων μεταφορών, τις δυσκολίες ελέγχου απομακρυσμένων περιοχών, τη φυσική οχύρωση ορεινών όγκων ή περασμάτων που ευνοούσαν τον κλεφτοπόλεμο.
Με την έναρξη της επανάστασης οι αρματολοί και οι κλέφτες, μαζί με τους Σουλιώτες, τους Μανιάτες, τους ενόπλους των εμπορικών πλοίων και τους χριστιανούς πειρατές των ελληνικών νησιών ήταν οι μόνοι που μπορούσαν να αντιμετωπίσουν στρατιωτικά τις δυνάμεις των Οθωμανών.
Αλληλογραφία του Ζαχαριά με κοτσαμπάσηδες.Το χειρόγραφο που αναφέρεται στο Ζαχαριά βρήκε και δημοσίευσε ο Δ. Γρ. Καμπόυρογλους, βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη, φάκελος χειρογράφων αριθμός 2133, αριθμός εγγράφου 5062.
Αλβανοί καταδιώκουν κάποιον εχθρό στα ορεινά της Ελλάδας, 1820. Χαλκογραφία. Σχέδιο C.R. Cockerell, χάραξη J. Clark. Hughes T.S., Travels in Sicily, Greece and Albania., τ.2, London 1820, σ.99. Αθήνα, Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5. 961. © Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, Αθήνα.
Όλοι σχεδόν οι πρωταγωνιστές του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα υπήρξαν κλέφτες ή αρματολοί, ενώ πολλοί υπηρέτησαν ως μισθοφόροι σε ξένους στρατούς (Αγγλικό, Γαλλικό στα Επτάνησα) ή στην αυλή του Αλή Πασά στα Γιάννενα.
Η εσωτερική αυλή του σπιτιού του εμπόρου Νικόλαου Αργύρη στα Γιάννενα, 1820. Χαλκογραφία. Σχέδιο C.R. Cockerell, χάραξη F.C. Lewis. Hughes T.S., Travels in Sicily, Greece and Albania., τ.1, London 1820, σ.438. Αθήνα, Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5. 961. © Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, Αθήνα.
Το ορεινό Σούλι από όπου προέρχονταν πολύ γνωστοί ηγέτες της αντίστασης, 1820. Έγχρωμη χαλκογραφία Σχέδιο C. Stanfield από αρχικό σκίτσο του H. Holland, χάραξη J. Cousin. Αθήνα, Πολεμικό Μουσείο, αρ.ευρ.931. © Πολεμικό Μουσείο, Αθήνα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου