Πρέπει να μπορεί ο λαός να ζητήσει πρόωρες εκλογές;

Γράφει ο Χρήστος Μαγγούτας / Chris Mangoutas / Τορόντο

Το θέμα απασχολεί επί δεκαετίες του συνταγματολόγους διαφόρων χωρών. Εχει πολλές πλευρές, θετικές και αρνητικές από τις οποίες θα παρουσιάσω τις κυριότερες.

Το βασικό επιχείρημα είναι: αφού ο λαός μπορεί να εκλέξει μια κυβέρνηση γιατί να μην μπορεί και να την «απολύσει». 

Λογικότατο ακούγεται. Γιατί να υποστεί μια κυβέρνηση για 4 χρόνια όταν τα έργα της δε συμφωνούν με το πρόγραμμα που υποσχέθηκε προεκλογικά; Συχνά υπάρχει πλήρης δυσαρμονία ανάμεσα στην προτίμηση που είχε σε κάποιο κόμμα κατά τις εκλογές και σ’ αυτή που έχει αργότερα.

Ένα κλασικό παράδειγμα για τη χώρα μας αποτελεί η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου: εκλέχτηκε το 2009 με σημαντική πλειοψηφία. 

Δυο χρόνια αργότερα οι δημοσκοπήσεις (που όσο και αν τις κατηγορούμε είναι συνήθως αρκετά κοντά στα πραγματικά ποσοστά) είχε πέσει στο 8%-12%. Αυτό ήταν και το ερώτημα των εταίρων της ΕΕ που του έλεγαν: Καλά ποιον εκπροσωπείς με αυτό το ποσοστό; Και γι’ αυτό έβαλαν όλους τους πιθανούς μελλοντικούς ηγέτες να υπογράψουν για το Μνημόνιο.
Βλέπουμε λοιπόν ότι συχνά η εκπροσώπηση στη Βουλή δεν έχει πια καμιά σχέση με την βούληση του λαού. 

Τι γίνεται τότε; Θα πρέπει να μπορεί ο λαός, με κάποιες προϋποθέσεις ασφαλώς, να ζητήσει εκλογές ώστε να εκπροσωπείται αναλογικά στη Βουλή και ποιες μπορεί να είναι οι προϋποθέσεις αυτές; 

Οι βουλευτές δεν πρόκειται να το ζητήσουν, βολεμένοι είναι γιατί να το διακινδυνεύσουν;

Στο Καναδά το πρόβλημα τέθηκε μετά από την εντελώς παράξενη συμπεριφορά του δημάρχου του Τορόντο. Λύθηκε προσωρινά με το να αποφασίσει το δημοτικό συμβούλιο να τον καθαιρέσει από δήμαρχο, αλλά δεν μπορούσε και να τον διώξει από το δημοτικό συμβούλιο. Παλιότερα ο πρωθυπουργός του Καναδά Μαλρούνι έγινε τόσο αντιδημοφιλής που όπως έλεγε ο ίδιος «ούτε η μητέρα μου δε μου τηλεφωνεί πια». 

Από κυβέρνηση με μεγάλη πλειοψηφία, τελικά στις νέες εκλογές το κόμμα του εξέλεξε μόνο … δυο βουλευτές, ανάμεσα στους οποίους δεν ήταν ο αρχηγός του κόμματος, αλλά ο λαός έπρεπε να περιμένει μέχρι να λήξει η θητεία του για να το κάνει αυτό.

Για την ώρα μόνο στην επαρχία της Βρετανικής Κολομβίας ισχύει το σύστημα της λαϊκής προκήρυξης εκλογών. Συζητιέται και στην επαρχία του Οντάριο αλλά όχι με πολλές πιθανότητες – οι Αγγλοσάξονες είναι πολύ συντηρητικοί στα πολιτικά θέματα. Ακόμα και σε δημοψήφισμα που έγινε για την καθιέρωση της απλής αναλογικής από τις 109 εκλογικές περιφέρειες μόνο 5 ψήφισαν υπέρ – και ανάμεσά τους και προς τιμή της η ελληνική περιοχή που έχει γαλουχηθεί με την αρχή της δημοκρατικής αντιπροσώπευσης.

 (Στον Καναδά ισχύει το μονοεδρικό σύστημα: το δεύτερο κόμμα ακόμα και αν έχει 30% των ψήφων μπορεί θεωρητικά να μη εκλέξει ούτε ένα βουλευτή αν δεν έχει την πλειοψηφία και κάποια περιφέρεια Αν ίσχυε αυτό το σύστημα στην Ελλάδα, τώρα θα είχαμε πιθανώς μια δικομματική βουλή με Ν.Δ. και Σύριζα, ήτοι American style σύστημα με δυο κόμματα, Coca Cola και Pepsi Cola, για να αποκλείονται οι αντιρρησίες).Το κυριότερο πρόβλημα είναι: Τι ποσοστό των εκλογέων χρειάζεται για να ζητηθούν πρόωρες εκλογές από το λαό; Αν είναι πολύ μικρό, ας πούμε 5% τότε κάποιο κόμμα της Βουλής μπορεί να συγκεντρώσει τις ανάλογες υπογραφές και να ζητήσει εκλογές μόνο για να δημιουργήσει θόρυβο ή γιατί πιστεύει ότι θα ανεβάσει τα ποσοστά του.

 Αν είναι υψηλό το ποσοστό, ας πούμε 50%, είναι σχεδόν αδύνατο να συγκεντρωθούν τόσες υπογραφές, που στην Ελλάδα θα σήμαινε 3-4 εκατομμύρια ψηφοφόρους. Αφήνω στην άκρη το πρακτικό πρόβλημα του πώς θα ελεγχθεί η πραγματική λίστα ώστε να μην υπάρχουν διπλοψηφοφορίες κλπ. Για άλλες χώρες, όπου η ψηφοφορία μπορεί να γίνει ακόμα και ηλεκτρονικά, είναι σχετικά πιο εύκολη υπόθεση.

Για το Τορόντο ο βουλευτής που προτείνει αυτό το θέμα θέτει το 25% σα λογικό ποσοστό. Στη Βρετανική Κολομβία το ποσοστό είναι 40% επί του συνόλου όσων ψήφισαν στις προηγούμενες εκλογές. Αλλά υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στις χώρες. 

Στην περίπτωση αυτή οι ψηφοφόροι ζητούσαν επαναληπτικές εκλογές μόνο για ένα μέλος της κυβέρνησης, αλλά σε μονοεδρικό σύστημα.
Το άρθρο αυτό δεν προτείνει λύσεις απλά θέτει το πρόβλημα γιατί θεωρεί απέραντο εγωισμό ο πρωθυπουργός μιας χώρας θα δηλώνει: «Θα εξαντλήσουμε την τετραετία», λες και πήρε εντολή εν λευκώ να αλλάξει όσα υποσχέθηκε, ενώ όλα δείχνουν ότι τα δυο κυβερνώντα κόμματα είναι ζήτημα αν έχουν πλέον τη στήριξη του ενός τρίτου των ψηφοφόρων, ενώ τα υπόλοιπα δύο τρίτα βλέπουν ανήμπορα την πορεία της χώρας από κόμματα, που κάποτε μπορεί να ψήφισαν, αλλά δεν τήρησαν τις υποσχέσεις τους.
(Στην πράξη αυτό έχει εφαρμοστεί: ο πρόεδρος της Ισλανδίας Ολαφουρ Γκρίμσον απέρριψε δυο φορές την πρόταση της κυβέρνησης για το μνημόνιο, ζήτησε και έγιναν δυο δημοψηφίσματα που και αυτά απέρριψαν το μνημόνιο και προκήρυξε εκλογές γιατί πίστευε ότι υπάρχει δυσαρμονία ανάμεσα στη λαϊκή θέληση και στην εκπροσώπησή του λαού στη Βουλή. 

Αλλά ήταν διατεθειμένος να βγει στο δρόμο και να παλέψει μαζί με τους διαδηλωτές ενάντια στα δακρυγόνα της αστυνομίας. Και ζήτησε το νέο σύνταγμα να συνταχθεί από συνεδριάσεις του λαού, όχι από τους πολιτικούς. H Ισλανδία βγήκε από την κρίση το 2012, εμείς τώρα μπαίνουμε ακόμα. 

Οταν δήλωσε ότι δε θα είναι υποψήφιος για την επόμενη θητεία του προέδρου, θρήνος και οδυρμός έπεσε στη χώρα και πήρε 30,000 επιστολές (σε πληθυσμό 250,000 εκλογέων) που του ζητούσαν να αλλάξει γνώμη. Φαντάζεστε πόσες επιστολές θα έπαιρνε ο Παπούλιας αν έλεγε κάτι τέτοιο;)
Αφού η Ισλανδία βρήκε τη λύση, εμείς που γεννήσαμε τη Δημοκρατία, ήτοι την εξουσία του λαού, ας βρούμε ένα τρόπο που ο λαός θα είναι κυρίαρχος όχι μόνο μια μέρα κάθε τέσσερα χρόνια και τις υπόλοιπες στο έλεος των πολιτικάντηδων, αλλά όσο πιο συχνά είναι πρακτικά δυνατό – και με τις σημερινές συνθήκες στο Ιντερνέτ αυτό είναι δυνατό.

Σημείωση 1. Ο Πρόεδρος Ισλανδίας στην Deutsche Welle: “Πετύχαμε επειδή δεν μπήκαμε σε Μνημόνιο και η χώρα μας δεν τήρησε τις συνταγές της Ε.Ε. για την αντιμετώπιση της κρίσης. Αφήσαμε τις τράπεζες να χρεοκοπήσουν. Γιατί να αντιμετωπίζουμε τις τράπεζες σαν να είναι οι Αγιοι Τόποι της οικονομίας; Είναι απλώς ιδιωτικές επιχειρήσεις που όταν διαπράττουν μεγάλα λάθη θα πρέπει να χρεοκοπούν”.

Σημείωση 2. Η Ισλανδία έχει ΑΕΠ γύρω 12 δις. Οι τράπεζες χρωστούσαν 70 δις! Αν δεν τις άφηνε να χρεοκοπήσουν, ο λαός θα έπρεπε να πληρώσει όλο αυτό το ποσό. Ναι έχασαν κι αυτοί μέρος των καταθέσεων αλλά δεν πλήρωσαν για δάνεια από εκατομμυριούχους του εξωτερικού για τα οποία ουδέποτε ρωτήθηκαν ή έστω ενημερώθηκαν από τις κυβερνήσεις τους (όπως έχει πάθει ο Ελληνας). Και ασφαλώς δεν είναι άσχετο ότι η Ισλανδία βρίσκεται στη δεύτερη θέση παγκοσμίως (μετά τη Νορβηγία) για την ποιότητα της Δημοκρατίας, ενώ η Ελλάδα δυστυχώς στην 32η θέση (The Economist Intelligence Unit’s Index of Democracy 2011).