100 χρόνια Ελληνικό Αιγαίο…Σαν σήμερα απελευθερώνεται η Σάμος

02/03/1913: “Διλοχία του στρατού, που επέβαινε στο οπλιταγωγό “”Θεσσαλία”", το οποίο συνοδευόταν από το θωρηκτό “”Σπέτσαι”" και τα αντιτορπιλικά “”Νίκη”" και “”Βέλος”", αποβιβάζεται στη Σάμο.

Πρόκειται για τυπική ενέργεια, που αποβλέπει στην επίσημη αναγνώριση της ένωσης του νησιού με τη μητέρα Ελλάδα, μετά τη σχετική διακήρυξη των επαναστατημένων κατοίκων της, την 11η Νοεμβρίου 1912.”

Ωστόσο, η χώρα αναγεννήθηκε από τις στάχτες της με οδηγό τη Μεγάλη Ιδέα.

«Ένας λαός οφείλει να θυμάται την Ιστορία του και να διδάσκεται από αυτή», είπε στο GoodNews ο Αρχιπλοίαρχος Σπύρος Δημητρίου, Πρόεδρος της Επιτροπής Εορταστικών Εκδηλώσεων για τη Συμπλήρωση 100 χρόνων από την Έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων.

«Οι Έλληνες στρατιώτες, σαν ένας άνθρωπος, σαν μια ψυχή, όρμησαν όλοι προς τα εμπρός. Πεζοί, καβαλάρηδες, τσολιάδες και πυροβολητές, οδηγοί ζώων και γραφειάδες. Δεν περπατούσαν, έτρεχαν και πολεμούσαν. Πολεμούσαν και απελευθέρωναν τη σκλαβωμένη Ελλάδα, πόλεις-χωριά, βουνά-κάμπους μέχρι και άγρια ρουμάνια. Το σάλπισμα ήταν για όλα. Όλα όσα είναι η Ελλάδα». [Εγραφε χαρακτηριστικά ένας δημοσιογράφος τον Οκτώβριο του 1912.]

Ιστορική αναδρομή

 Το 1912, στη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού πολέμου ο ελληνικός στόλος είχε να επιτελέσει σημαντική αποστολή. Η ελληνοβουλγαρική συνθήκη προέβλεπε την κυριαρχία των ελληνικών δυνάμεων στη θάλασσα και τον αποκλεισμό των Τούρκων στα στενά των Δαρδανελλίων. Ωστόσο, δεν ξεχνούσαν πότε την απελευθέρωση των νησιών του Αιγαίου. Έτσι, με την κήρυξη του πολέμου το απελευθερωτικό έργο το ανέλαβε ο ελληνικός στόλος.

Ναυαρχίδα του στόλου ήταν το περίφημο θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ*», έχοντας επικεφαλής τον Υδραίο Παύλο Κουντουριώτη. Η προσφορά του «Γ. Αβέρωφ» για την πραγματοποίηση του απελευθερωτικού αγώνα ήταν καθοριστική.

Τα υπόλοιπα πλοία του ελληνικού στόλου που επιστρατεύτηκαν για την απελευθέρωση των νησιών του Αιγαίου:

Θ/Κ Σπέτσαι, Πηνειός, Κανάρης, Φ/Γ Pelurian, Σφενδόνη, Ναυκρατούσα, Ε/Γ Ισμαϊλια, Ψαρά, Λέων, Ύδρα, Θύελλα, Λόγχη, Εσπερία, Πάνθηρ, Ιέραξ, Νίκη, Ασπίς, Βέλος, Πέλοψ, Α/Τα Νέα Γενιά,  τα τορπιλοβόλα Τ2, Τ5, Τ-12 και Τ-14, το πλωτό νοσοκομείο Ιωνία, τα εμπορικά Ισμήνη και Καλουτά.

Οκτώβρης 1912, η αρχή της Απελευθέρωσης

Στις 6 Οκτωβρίου 1912 κι ενώ είχε ξεκινήσει ανεπίσημα ο πόλεμος, οι ελληνικές δυνάμεις είχαν φτάσει στο νησί της Λήμνου. Χρειάστηκε μόνο 1 ώρα για να γίνει ξανά ελληνικό το νησί.

 Λίγες μέρες μετά και συγκεκριμένα στις 17 Οκτωβρίου ο ελληνικός στόλος κατάφερε να απελευθερώσει σχεδόν χωρίς μάχη τη Θάσο, τον  Άγιο Ευστράτιο και την Ίμβρο.

 Σειρά είχε η Σαμοθράκη, η οποία εντάχθηκε στο ελληνικό κράτος στις 19 Οκτωβρίου. Μετά από 2 μέρες, το νησί των Ψαρών και στις 24 του ίδιου μήνα η Τένεδος ήταν ελεύθερη.

Νοέμβρης 1912, οι μεγάλες νίκες του ελληνικού στόλου

Ο Νοέμβρης του 1912 ξεκίνησε με την απελευθέρωση της χερσονήσου του Αγίου Όρους (2/11/1912).

Η κατάκτηση των υπόλοιπων νησιών του Αιγαίου ήταν πολύ πιο δύσκολη. Οι Τούρκοι έβλεπαν πλέον πως οι εκτάσεις τους χάνονταν. Αποφάσισαν, λοιπόν, να ενισχύσουν τις δυνάμεις τους προκειμένου να διατηρήσουν τις περιοχές αυτές.

 Στις 7 Νοεμβρίου που έγινε η απόβαση του ελληνικού στόλου, το νησί της Λέσβου ήταν πλέον οχυρωμένο. Ωστόσο, οι 1030 αξιωματικοί και οπλίτες μαζί με τους 250 ναύτες ανάγκασαν τους Τούρκους να τραπούν σε φυγή. Συγκεκριμένα, οχυρώθηκαν σε ένα παλιό στρατόπεδο, στο χωριό Κλάπαδος. Η περιοχή πολιορκήθηκε και αποκλείστηκε από τους Έλληνες. Επίσημα η Λέσβος απελευθερώθηκε στις 11 Νοεμβρίου 1912.

 Ακολούθησε το νησί της Χίου. Στις 11 Νοεμβρίου στάλθηκε τελεσίγραφο στον Τούρκο διοικητή του νησιού να παραδοθεί. Η απάντηση ήταν αρνητική. Ο ελληνικός στόλος τελικά πήγε στην περιοχή Κοντάρι προκειμένου να γίνει η απόβαση ενός συντάγματος που ήταν αποσπασμένο από τη 2η μεραρχία. Η σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη. Οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν και συγκεκριμένα να οχυρωθούν στις Καρυές. Μετά από 2 μέρες, στις 13 Νοεμβρίου 1912, το νησί ήταν και πάλι ελληνικό.

 Μία μέρα μετά την επιτυχή απόβαση, στις 14 Νοεμβρίου, απελευθερώθηκαν και οι Οινούσσες.

 Η απελευθέρωση της Ικαρίας διέφερε από των άλλων νησιών. Ο αρχηγός του Ελληνικού στόλου, Παύλος Κουντουριώτης, ενώ βρισκόταν στη Λήμνο δέχτηκε εκπροσώπους της «Ελεύθερης Πολιτείας Ικαρίας», επιδίδοντάς του ψήφισμα από τους κατοίκους του νησιού. Κήρυτταν την ενσωμάτωσή τους στην Ελλάδα. Το μόνο που επιθυμούσαν ήταν πολεμική βοήθεια προκειμένου η απελευθέρωση να πραγματοποιηθεί. Ο Παύλος Κουντουριώτης για τον σκοπό αυτό διέθεσε το αντιτορπιλικό «Θύελλα». Στις 27 Νοεμβρίου το νησί της Ικαρίας ήταν πλέον ελεύθερο από τους Τούρκους.

Το χρονικό της ναυμαχίας της Έλλης (3 Δεκεμβρίου 1912)

Αφού είχαν περάσει 2 μήνες από την κήρυξη του πολέμου και αφού είχαν απελευθερωθεί όλα τα νησιά του Αιγαίου πλην της Σάμου, η σύγκρουση του ελληνικού στόλου με τις οθωμανικές δυνάμεις ήταν αναπόφευκτη. Ο Παύλος Κουντουριώτης διέταξε όλα τα ελληνικά πλοία να κινηθούν νότια. Όμως ο οθωμανικός στόλος τους περίμενε. Τότε ήταν που ο  αρχηγός του ελληνικών δυνάμεων του Αιγαίου απευθυνόμενος στα υπόλοιπα πλοία έδωσε το σήμα λέγοντας, «Με την δύναμιν του Θεού και τας ευχάς του Βασιλέως μας και εν ονόματι του Δικαίου πλέω μεθ ορμής ακαθέκτου και με πεποίθησιν προς την νίκην εναντίον του εχθρού του Γένους».

Το «Γ. Αβέρωφ» λόγω της ταχύτητάς του και του μέγιστου βεληνεκούς των πυροβόλων του, αποσπάστηκε από τον υπόλοιπο στόλο αναλαμβάνοντας ιδιωτική πρωτοβουλία. Έτσι, κατάφερε να τρέψει τον οθωμανικό στόλο σε φυγή.

 Οι μεγάλες νίκες στη ναυμαχία της Έλλης, στις 3 Δεκεμβρίου 1912 μαζί με τη ναυμαχία της Λήμνου, που ακολούθησε στις 5 Ιανουαρίου 1913, ως αποτέλεσμα έφεραν την κυριαρχία της Ελλάδας στο Αιγαίο. Τα σχέδια του Σουλτάνου και της Υψηλής Πύλης για τον έλεγχο του Αιγαίου είχαν πλέον ναυαγήσει. Οι οθωμανικές δυνάμεις δεν θα επιχειρούσαν νέα έξοδο στο Αιγαίο, εξαιτίας της μεγάλης επιτυχίας του «Γ. Αβέρωφ», αλλά και όλου του ελληνικού στόλου.

Μάρτης 1913, η ολοκλήρωση του απελευθερωτικού σχεδίου

Το τελευταίο νησί του Αιγαίου που προσαρτήθηκε στο σύγχρονο ελληνικό κράτος, ήταν εκείνο της Σάμου, στις 2 Μαρτίου 1913. Οι κάτοικοι της Σάμου προσπαθούσαν για πολλές δεκαετίες να απελευθερωθούν, αλλά όλες τους οι προσπάθειες ναυάγησαν. Το 1907 με αρχηγό τον Θεμιστοκλή Σοφούλη ξέσπασε ακόμη μία επανάσταση, η οποία όμως βάφτηκε με αίμα. Οι Τούρκοι καταδίκασαν τον Θεμιστοκλή Σοφούλη σε θάνατο αλλά εκείνος κατάφερε να διαφύγει. Τον Αύγουστο του 1912 επέστρεψε στο νησί προκειμένου να οργανώσει και νέα επανάσταση, η οποία όμως αυτή τη φορά θα στεφόταν επιτυχία.

* Το Θωρηκτό Αβέρωφ

Το υπερόπλο του στόλου ήταν το θωρακισμένο καταδρομικό Αβέρωφ, που έκανε την πρώτη του πολεμική επιχείρηση τον Οκτώβριο του 1912 και εξυπηρέτησε την επιθετική προσέγγιση που επέλεξαν οι Έλληνες στις ναυμαχίες.

 Το θωρακισμένο-καταδρομικό ναυπηγήθηκε στο Λιβόρνο της Ιταλίας, την περίοδο 1908-1911. Για την κατασκευή του το ελληνικό κράτος δαπάνησε 22.300.000 δραχμές. Από εκείνο το ποσό, τα 8.000.000 δραχμές προέρχονταν από την κληρονομιά που είχε αφήσει ο Εθνικός Ευεργέτης, Γεώργιος Αβέρωφ και το υπόλοιπο (15.650.000 δραχμές) από το Ταμείο Εθνικού Στόλου. Εκείνη την εποχή το «Γ. Αβέρωφ» ήταν το πιο σύγχρονο και ισχυρότερο πλοίο της Ανατολικής Μεσογείου και ιδιαίτερα του Αιγαίου. Κατέπλευσε στο Φάληρο την 1/9/2011.

Για το πλοίο είχαν ενδιαφερθεί και οι Τούρκοι, οι οποίοι όμως στα πλαίσια τακτικής ανατολίτικου παζαριού, χρονοτριβούσαν.

Το θωρακισμένο καταδρομικό υπερτερούσε των εχθρικών πλοίων του Τουρκικού στόλου εξαιτίας της μεγάλης ταχύτητας του που έφτανε τους 22-23 κόμβους, του μεγάλου βεληνεκούς του και της δυνατότητας πολλών βολών στη μονάδα χρόνου. Είχε πλήρωμα 20 αξιωματικών και 670 ναυτών.

 Το πλοίο υπό τον Υποναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη είχε την αποστολή να ελέγξει πλήρως το Αιγαίο και το Ιόνιο, έναντι ενός κατά τα άλλα αριθμητικά υπέρτερου και σε καλύτερη κατάσταση Τουρκικού στόλου. Στον Α Βαλκανικό Πόλεμο, το «Αβέρωφ’ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις νικηφόρες και σημαντικότερες ναυμαχίες του πολέμου, Έλλης (3 Δεκεμβρίου 1912) και Λήμνου (5 Ιανουαρίου 1913).

 Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το πλοίο εισέπλευσε στην Κωνσταντινούπολη, όπου το υποδέχτηκαν πανηγυρικά οι Έλληνες της περιοχής.

 Στη Μικρασιατική Εκστρατεία μετέφερε στρατό και παρείχε κάλυψη σε αποβατικές επιχειρήσεις.

 Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μετά την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα, το ΓΕΝ σχεδίαζε να το βυθίσει λόγω παλαιότητας αλλά το πλήρωμά του εξεγέρθηκε και ο ‘Αβέρωφ’ κατευθύνθηκε στην Αλεξάνδρεια. Ήταν ένα από τα λίγα πλοία που δεν βυθίστηκαν από τις επιδρομές γερμανικών αεροπλάνων. Στις 17 Οκτωβρίου του 1944 μετέφερε την ελληνική κυβέρνηση από την εξορία στην απελευθερωμένη Αθήνα.

 Αποσύρθηκε το 1952 στον Πόρο.

 Μετατράπηκε σε πλωτό μουσείο το 1984 και ναυλοχεί στο Φάληρο.

 100 χρόνια Αιγαίο

 17/10/1912: Ίμβρος, Θάσος και Άγιος Ευστράτιος.

18/10/1912: Σαμοθράκη

21/10/1912: Ψαρά

24/10/1912: Τένεδος

2/11/1912: χερσόνησος Αγίου Όρους

11/11/1912: Λέσβος

13/11/1912: Χίος

14/11/1912: Οινούσσες

27/11/1912: Ικαρία

02/3/1913: Σάμος

 Η ιστορική επέτειος

 Εορταστικές εκδηλώσεις για τις επετείους απελευθέρωσης γίνονται από τον Οκτώβριο σε όλα τα νησιά της χώρας.

Σε συνεργασία με τους τοπικούς δήμους, το Πολεμικό Ναυτικό προσπαθεί να αναδείξει την Ιστορία μας και τους ανθρώπους της μετατρέποντας τα πολεμικά πλοία σε πλωτά μουσεία και εκθέματα. Δέχεται ιδιώτες, αλλά και οργανωμένες επισκέψεις σχολείων, κυρίως δημοτικών και γυμνασίων και παρουσιάζει την ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων μέσα σε ένα πιο ρεαλιστικό περιβάλλον.

 «Δεν επιχειρούμε να προσηλυτίσουμε ή να προβληθούμε. Προσπαθούμε με σεβασμό να τιμήσουμε τους ανθρώπους που έγραψαν την Ιστορία της χώρας μας» επισημαίνει ο Αρχιπλοίαρχος Σπύρος Δημητρίου.

ΠΗΓΗ: