Το έθνος-κράτος και o “αυτισμός” των Ευρωπαίων.

Το έθνος-κράτος αντικατέστησε από το 19ο αιώνα τα ενταγμένα στις αυτοκρατορίες κρατίδια, για πολλούς και διάφορους λόγους. 

Ο σημαντικότερος απ΄όλους ήταν η εξάπλωση του καπιταλιστικού κόσμου, η κατάργηση της φεουδαρχίας και η ανάδειξη της αστικής τάξης, ως βασικού παράγοντα δημιουργίας πολιτισμού. 

Έτσι λοιπόν, τα νέα οικονομικά δεδομένα δημιούργησαν και τις νέες πολιτικές συνθήκες: την επαναφορά της δημοκρατίας (Res Publica της αυτοκρατορικής Ρώμης και όχι της Αθήνας…) και την επικράτηση του κοινοβουλευτισμού ως χρήσιμου μηχανισμού ελέγχου των εν δυνάμει ομογενοποιημένων μαζών. 

Δεν έχει νόημα να αναλύσουμε περισσότερο τις διαδικασίες αλλά το βέβαιο είναι πως η αναγκαιότητα διαχείρισης των κοινωνιών, επέβαλλε εκείνη την εποχή αυτή τη λύση. 

Οι  άνθρωποι δεν είχαν πρόσβαση στην εκπαίδευση, δεν μπορούσαν άμεσα να επικοινωνούν, δεν ήταν σε θέση να συμμετέχουν στις αποφάσεις των εξουσιών τους. Ο κόσμος έπρεπε να προχωρήσει. Στο όνομα αυτής της επιταγής λοιπόν, έγιναν αιματηροί πόλεμοι για να φτάσουμε στο ξεκαθάρισμα των κατασκευασμένων, τις περισσότερες φορές, εθνοτήτων δια μέσου της εθνικής «αγωγής» και της κατασκευασμένης κυρίαρχης «εθνικής ιδεολογίας».

Πέρασαν όμως οι δεκαετίες και ο κόσμος άλλαξε δραματικά. Ο πολιτισμός τρέχει πάντα πολύ πιο μπροστά από τις θεσμικές ή πολιτειακές επινοήσεις των εξουσιών. 

Το κοινωνικό, οικονομικό και κυρίως το πολιτικό-επικοινωνιακό περιβάλλον είναι τελείως διαφορετικό όχι μόνο από αυτό του 19ου αιώνα αλλά και από τις συνθήκες των προηγούμενων δεκαετιών. 

Τα νέα δεδομένα είναι η ταχύτητα αποφάσεων, οι ελεύθερες αγορές, οι διαδικτυακές λειτουργίες, οι πολλαπλές ευκαιρίες μόρφωσης του πολίτη, οι άπειρες δυνατότητες συμμετοχής του σε αποφάσεις. 

Γιατί λοιπόν, αφού ο κόσμος μας άλλαξε τόσο πολύ δεν αλλάζει και ο τρόπος που τον διοικούμε; 

Aυτή τη στιγμή, διαμορφώνεται ένας πανευρωπαϊκός γρίφος, σχετικά με την ταύτιση των συμφερόντων των πολιτών με το έθνος-κράτος. 

Πρώτον, οι πολίτες δεν εμπιστεύονται πια τις κυβερνήσεις τους (ούτε καν οι Γερμανοί). Η πολιτική ελίτ, σε όλη την Ευρώπη, συνδέεται με στενά κομματικά και οικονομικά συμφέροντα, αδιαφορώντας για μεγάλα κοινωνικά στρώματα που τείνουν προς την περιθωριοποίηση. 

Δεύτερον, δεν αξιοποιείται η παραγωγική τους δραστηριότητα σε σχέση με το ΑΕΠ. Το χρηματιστηριακό κεφάλαιο, οι συνεχόμενες πιστωτικές φούσκες και η επικράτηση ενός «κυνικού» καπιταλισμού, σπάει τη σχέση μεταξύ πραγματικής οικονομίας και προσφοράς εργασίας. 

Τρίτον, κανείς δεν αισθάνεται πια ότι συμμετέχει σε μια δημοκρατική κοινωνία αξιών και ίσων ευκαιριών. Οι εξουσίες αναδεικνύονται με χυδαίο τρόπο, από τα διαπλεκόμενα ΜΜΕ τα οποία στηρίζουν τους πιο ακατάλληλους ανθρώπους για σημαντικές θέσεις διοίκησης.  
  
Τέταρτον, οι «εθνικές» αντιπαραθέσεις οδηγούν στη δημιουργία νέων μύθων και καταδικάζουν τους ευρωπαϊκούς λαούς σε ένα ατέρμονο κυνήγι μαγισσών. Τι νόημα έχει η Μέρκελ να εξασφαλίσει την εκλογή το Σεπτέμβριο, αν στρέψει ολόκληρη την Ευρώπη εναντίον των Γερμανών; Tι νόημα έχει να δηλητηριάσει κι άλλο τις συνειδήσεις των Ελλήνων με τον «εθνικολαϊκισμό» του, η πολιτική καρικατούρα του Τσίπρα; 

Εκτός όμως από τα παραπάνω, το χειρότερο είναι άλλο. Είναι εξοργιστικό, στο δυτικό κόσμο και στον 21ο αιώνα, να μιλάμε ακόμα για γεωπολιτικά συμφέροντα που καθορίζονται από σκοτεινές κινήσεις των εθνικών κρατών. Το τραγικό είναι ότι ο κόσμος συνεχίζει να τα πιστεύει! Είναι νομίζω αφέλεια να θεωρούμε ότι ωφελείται ο Γερμανός από την πολιτική της κυβέρνησής του στην Κύπρο ή με τη στάση της στις διεκδικήσεις του φυσικού αερίου. 

Αλλά και τα μεγάλα τραστ συμφερόντων, σε ό,τι αφορά τον επικείμενο πόλεμο με το Ιράν ή οι στάσεις των κρατών απέναντι στη Συρία δεν έχουν ουδεμία σχέση με τα πραγματικά συμφέροντα των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Απλά, χρησιμοποιείται ο μανδύας του έθνους- κράτους για να καλύψει μεγάλα πολυεθνικά δίκτυα που λυμαίνονται τον πλούτο του πλανήτη εις βάρος πάντα των λαών του. 

Σε κάθε περίπτωση, πιστεύω ότι η έννοια του κράτους-έθνους ξόφλησε ως μηχανισμός ισχύος, τουλάχιστον στην Ευρώπη. Η αναζωπύρωση μεμονωμένων εθνικιστικών τάσεων, εξαιτίας της κρίσης, δεν νομίζω ότι δείχνει κάποια βαθύτερη επιθυμία για περισσότερο έθνος. 

Οι λαοί της Ευρώπης χρειάζονται ασφάλεια, εργασία, δημιουργικότητα, ανάπτυξη, καλύτερη παιδεία και ευημερία. Καμία κοινωνία δεν ζήτησε επίπλαστη ευμάρεια, φούσκες στις οικονομίες και στα μυαλά, διαφθορά, ξιπασμό και κρίση αξιών. Οι εξουσίες της, με το προκάλυμμα της οποιασδήποτε εθνικής ιδεολογίας τα δημιούργησαν για την εξυπηρέτηση των παραμυθιών τους. 

Είναι σαφές ότι  οι Ευρωπαίοι χρειάζονται περισσότερη δημοκρατία και όχι περισσότερους μύθους. Έχουν ανάγκη από θεσμούς, νέα συντάγματα και νέες συλλογικές ταυτότητες. Όλα πρέπει να αλλάξουν και μάλιστα ταχύτατα: πρέπει να προχωρήσει η τραπεζική ένωση και ο απόλυτος έλεγχος από την ΕΚΤ, να μπει σε λειτουργία η εγγύηση των καταθέσεων σε ολόκληρη την ευρωζώνη, να μειωθεί στο ελάχιστο ο διογκωμένος τραπεζικός τομέας, να αναβαθμιστεί το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο σε δεσμευτικό θεσμό για τις αποφάσεις των ηγετών, να ψηφισθεί πρόεδρος της Ευρώπης, να δημιουργηθούν καθαρά ευρωπαϊκά κόμματα με σταδιακή κατάργηση των εθνικών. 

Το έθνος- κράτος πεθαίνει γιατί η κατασκευή του δημιουργήθηκε με ημερομηνία λήξης. Η ψευδαίσθηση ότι πάει να ενισχυθεί, είναι αποτέλεσμα της «κουτοπόνηρης» προσπάθειας των Ευρωπαίων ηγετών να το εκμεταλλευθούν, για τελευταία φορά. Δεν μπορεί πια να στηρίξει καμία ελπίδα του πολίτη που ζητάει εργασία, βεβαιότητα για το μέλλον και ειλικρίνεια από τη διαχείριση των συμφερόντων του. 

Ο Έλληνας, ο Ιταλός, ο Ολλανδός, ο Γερμανός αισθάνεται προδομένος από την ανεπάρκεια της κρατικής πολιτικής που είναι έτοιμη, ανά πάσα στιγμή να του πουλήσει το παραμύθι της «εθνικής ευημερίας». Εκείνο που έχει ανάγκη όμως, είναι η πραγματική ζωή μέσα σε μία κοινότητα δημιουργίας, παραγωγικότητας και ασφάλειας. 

Ας ελπίσουμε ότι το ζοφερό μέλλον της Ευρώπης θα αλλάξει, Όλα δείχνουν βέβαια, για το αντίθετο αλλά δεν έχουμε άλλο όπλο από την ελπίδα. Ας δείξουμε περισσότερο θάρρος, περιμένοντας ότι τα δύσκολα θα φέρουν στο προσκήνιο και υγιείς δυνάμεις πολιτικής διαχείρισης που θα μας προστατεύσουν από  αυτό το συρφετό των αριστερών και δεξιών λαϊκιστών της εθνοκεντρικής λαγνείας. 

Η αληθινή ζωή μας βρίσκεται μέσα σε αληθινές δημοκρατικές κοινότητες, μέσα σε πλούσιες πολιτείες αρχών και θεσμών και όχι σε επινοήσεις-φαντάσματα που καταστρέφουν τη ζωή και τον πολιτισμό μας. 
 
*Ο κ. Ανδρέας Ζαμπούκας είναι Καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας

Πηγή:www.capital.gr